การเกิดเห็ฯปลวกหรือเห็ดโคนป่า พร้อมแนะวิธีเก็บอย่างถูกต้อง

พอดีไปเจอเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกที่เกิดขึ้นเองในสวนนำมาเล่าสู่กันฟังครับ

เห็ดโคน (เห็ดปลวก)

    แต่ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกกันก่อนว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร? และเกิดจากอะไร? ซึ่งในเขตจังหวัดที่ผมอยู่(จ.ตาก) ส่วนใหญ่เห็ดโคนป่าจะโผล่ออกมาให้เห็นในช่วงปลายเดือนกันยายน เห็ดที่เห็นในคลิปนี้เกิดที่สวนผมเองได้เก็บเมื่อวานคือวันที่ 1 ตุลาคมเวลาประมาณ 9.00 น. ใต้ต้นไม้สักใหญ่ต้นนี้นะครับ ทีนี้เรามาเข้าเรื่องกันเลยเพราะหลายคนคงอยากรู้แล้วว่าเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกเกิดขึ้นได้อย่างไร จากเอกสารที่ผมได้ค้นคว้ามาหลายที่หลายตำราหลายเล่ม ก็พอสรุปได้คร่าวๆคือ บริเวณที่มีเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกเกิดขึ้น ใต้ผืนดินตรงนั้นก็จะมีปลวกอาศัยอยู่ เมื่อขุดลึกลงไปก็จะเห็นจาวปลวกหรือรังปลวกอยู่ และเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกจะเกิดขึ้นได้ต้องอาศัยปลวกชนิดที่เพาะเลี้ยงเห็ดโคนเท่านั้น ไม่ใช่ปลวกที่กัดกินเศษไม้ตามบ้านเรือนทั่วไป ซึ่งเห็ดโคนกับปลวกจะอยู่ด้วยกันแบบพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน นั่นก็คือ ปลวกจะอาศัยเห็ดโคนในการย่อย cellulose และ lignin จากเศษไม้ในรังปลวกให้เป็นโมเลกุลของน้ำตาล ส่วนเห็ดโคนที่อาศัยในรังปลวกจะเจริญเติบโตได้ก็เพราะสารเคมีที่ปลวกขับถ่ายออกมานั่นเอง

รังปลวกที่อยู่ใต้ดิน

    พูดง่ายๆก็คือเมื่อปลวกสร้างรังอยู่ใต้ดิน จะมีเชื้อราบางชนิดเกิดขึ้นลักษณะจะเป็นสีขาวติดตามรังปลวกหรือจาวปลวก ซึ่งเชื้อราชนิดนี้จะเอาไว้สำหรับเป็นอาหารเพื่อเลี้ยงตัวอ่อนของปลวกที่กำลังเจริญเติบโต และเป็นแหล่งพลังงานของปลวกทั้งรังนั่นเอง แต่เมื่อตัวอ่อนเติบโตไปได้สักระยะหนึ่งปลวกจะกินเชื้อราน้อยลงหรือมีการย้ายรัง หรือมีประชากรปลวกลดลง ซึ่งเราจะสังเกตเห็นว่าในช่วงฤดูฝนจะมีแมลงเม่าบินออกมากมาย แล้วแมลงเม่ามาจากไหน? แมลงเม่าก็คือปลวกในวรรณะสืบพันธุ์ตัวผู้ตัวเมียที่เจริญเติบโตเต็มที่ เมื่อถึงฤดูกาลที่เหมาะสมในช่วงหน้าฝนก็จะบินออกมาจากรังปลวกที่อยู่ใต้ดินเพื่อเลือกคู่ครอง พอได้คู่ที่เหมาะสมก็จะสลัดปีกทำการผสมพันธุ์ แล้วก็จะพากันหาทำเลอาศัย มุดลงดินไปสร้างอาณาจักรต่อไป เมื่อมีประชากรปลวกลดน้อยลง ราที่เหลือก็เพิ่มจำนวนมากขึ้น ประกอบกับสภาพแวดล้อมและฤดูกาลที่เหมาะสม ดินบริเวณนั้นมีความชุ่มชื้นและมีอินทรียวัตถุมาก ไม่มีการเปลี่ยนแปลง ไม่มีการทำลายรังปลวกที่อยู่ใต้ดิน เชื้อราดังกล่าวก็จะรวมตัวกันเป็นดอกเห็ดโผล่ออกมาให้เราได้เก็บกินและได้รู้จักในชื่อ "เห็ดปลวก" หรือ "เห็ดโคน" นั่นเอง

   เมื่อสังเกตเห็ดโคนดอกนี้ (จากภาพด้านบน) ที่ผมนำมาให้ดูจะเห็นรากเห็ดโคนที่ติดอยู่กับส่วนที่เป็นรังปลวกหรือรังเลี้ยงตัวอ่อนที่อยู่ใต้ดินอย่างเห็นได้ชัด แสดงว่าเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกเกิดจากรังปลวกเท่านั้น ไม่ได้เกิดจากปัจจัยอื่นเลย
   
เมื่อเห็ดโคนเจริญเติบโตเต็มที่จนกลายเป็นเห็ดแก่ ก็จะสร้างสปอร์บริเวณคลีบดอกและจะหล่นปลิวไปตามที่ต่างๆ และจะมีกลิ่นที่ดึงดูดปลวกได้เป็นอย่างดี เมื่อปลวกเดินผ่านหรือมากัดกินอินทรียวัตถุ กัดกินเศษไม้ หรือเศษใบไม้บริเวณนั้น ก็จะนำพาสปอร์ของเห็ดดังกล่าวเข้าไปในรังเลี้ยงตัวอ่อนด้วย บริเวณนั้นก็จะมีเห็ดเกิดตลอดไป ถ้าองค์ประกอบทุกอย่างครบสมบูรณ์

ข้อห้ามในการเก็บเห็ดโคนป่าหรือเห็ดปลวก

1.อย่างวางกับพื้น ให้หาภาชนะใส่ไว้อย่างเช่นตะกร้า หรือถุงพลาสติก ไม่ควรวางกับพื้นเพราะจะทำให้เห็ดไม่ออกที่เดิมหรือปลวกย้ายที่นั่นเอง

2.อย่าเก็บหมด ให้เหลือเห็ดบานหรือเห็ดแก่ไว้เป็นสปอร์ให้ปลวกทำเชื้อต่อด้วย เห็ดจะได้ออกที่เดิมซ้ำอีกนานปี
สำหรับสองข้อห้ามนี้ผมได้ยินได้ฟังมาจากคนเฒ่าคนแก่ในละแวกที่ผมอยู่ ก็ลองทำตามดูไม่เสียหายนะครับ